Ons brein houdt van handgeschreven werk

Op zolder liggen ze in een doos van vroeger: mijn werkstukjes. Volledig handgeschreven producten van urenlang zwoegen. Voorzien van gekopieerde of gekleurde plaatjes uit een tijdschrift of televisiegids en mooi afgewerkt met een geweven woldraadje door de multomap-gaatjes, om de boel bij elkaar te houden. Ik ben volgens mijn kinderen dan wel een boomer, toch zal in hun doos op zolder later niet zo’n werkstukje te vinden zijn. Jammer, want het is een gemiste kans voor hun geheugen, zo blijkt uit onderzoek. Dus het is niet anders: dit wordt een pleidooi voor meer handgeschreven werkstukjes… OMG, wat zeg ik!

In Noorwegen is recentelijk een onderzoek gedaan, waarbij aan twee groepen studenten werd gevraagd om een lijst met woorden over te schrijven. De ene groep deed dat met pen en papier, de andere groep op een laptop. Na een pauze moesten de twee groepen studenten dat nog eens doen. Met een EEG (elektro-encefalogram) werd ondertussen de hersenactiviteit gemeten. Wat bleek? De groep die met pen en papier schreef, presteerde beter op de geheugentaak dan de groep die op de laptop werkte. Er werd bij de eerste groep meer synchronisatie aangetoond tussen de hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor de verwerking van visuele, motorische en auditieve informatie. Dit duidt volgens de onderzoekers op een meer actieve en integratieve (= het combineren van dingen, zodat deze elkaar aanvullen of één geheel vormen) manier van leren dan typen.

Volgens Audrey van der Meer, hoofdonderzoeker van deze Noorse studie en tevens hoogleraar neurowetenschappen is schrijven met de hand een complexe taak, die verschillende zintuiglijke en cognitieve processen activeert. De hersenen worden door het schrijven met de hand gestimuleerd om meer verbindingen te maken en meer informatie op te slaan. Aantekeningen maken met de hand is daarom ook beter dan met de laptop, omdat je heel goed moet luisteren én tegelijk een snelle samenvatting in je hoofd moet maken van wat er gezegd wordt. Door met de hand te schrijven gebruik je je hersenen op een betere manier, wat het makkelijker maakt om de stof te begrijpen en te
onthouden.

Voor basisschoolleerlingen blijkt daarnaast dat er zich op scholen waarop ze in groep 3 op een tablet werken vaker problemen voordoen bij het onderscheiden van letters die veel op elkaar lijken, zoals de d en de b, zo ondervond Van der Meer in een eerder hersenonderzoek naar schrijven met de pen bij 12-jarigen. Dat komt doordat alle letters op een toetsenbord worden geproduceerd met dezelfde drukbeweging. Leerlingen op volledig digitale scholen ondervinden zodoende niet aan den lijve dat een ‘d’ met een heel ander bewegingspatroon wordt geschreven dan een ‘b’.

Het resultaat van de studie van James & Engelhardt uit 2012 ondersteunt bovengenoemde uitkomsten. James & Engelhardt claimen in hun onderzoek dat schrijven belangrijk is voor de leesontwikkeling van kinderen. Het herkennen van letters is een voorstadium van vloeiend leren lezen. De snelheid en nauwkeurigheid waarmee letters benoemd kunnen worden in de kleutertijd is een goede voorspeller voor hun latere leesvaardigheden. Dit hebben ze getest aan de hand van twee groepen kinderen die letters kregen aangeleerd: de ene groep door ze te schrijven en de andere groep door ze alleen te laten zien. Beide groepen leerden succesvol de letters herkennen, alleen was er bij de schrijvers een hogere hersenactiviteit te zien in een bepaald hersengebied (fusiforme gebied) dat betrokken is bij het lezen van letters door volwassenen. Een verklaring voor bovengenoemd fenomeen is onder andere dat waarnemen en handelen sterk zijn gekoppeld. Je leert beter waarnemen als je een daarmee samenhangende handeling uitvoert. Dit geldt ook voor lezen en schrijven. Tijdens het leren schrijven van een letter wordt er een specifiek motorprogramma opgeslagen in de hersenen, een soort werkwijze voor de precieze bewegingen om een letter te schrijven. Dit motorprogramma wordt elke keer gestart als je die letter wilt schrijven… maar hetzelfde programma wordt óók actief als je de letter ziet. Dus beide vaardigheden versterken elkaar.

Als laatste, maar niet onbelangrijk argument voor het meer schrijven met de hand geeft Van der Meer: het houdt ons culturele erfgoed in stand. Boodschappenlijstjes en liefdesbrieven worden al eeuwen met de hand geschreven. Je moet er toch niet aan denken dat dat onze toekomstige generaties niet is gegund (maar noem me met dit argument gerust een hopeloze romanticus).

Ik kan dus met volle overtuiging concluderen: Ja, schrijven met de hand is beter voor de informatieverwerking in onze hersenen. Er worden namelijk diverse complexe zintuigen en cognitieve processen geactiveerd. Ook voor het onderscheiden van letters is het voor basisschoolleerlingen belangrijk om met de pen te schrijven. Bij het maken van aantekeningen is het resultaat helemaal duidelijk: er wordt dan naast het schrijven zelf een beroep gedaan op de luistervaardigheid en op de vaardigheid om te samenvatten.

Bovendien bevordert het schrijven de leesvaardigheid. Meer schrijven met de hand is dus het advies, volgens diverse onderzoekers, juist in het digitale tijdperk. Alles moet in onze maatschappij snel en gemakkelijk gaan, maar het is juist goed om de tijd te nemen en om onze hersenen uit te dagen. Het schrijven met de hand is daarin een eenvoudige en effectieve manier om je geheugen en leerprestaties te verbeteren. Wees in de klas dus creatief in het aanbieden van de techniek van de opdracht: schrijven of typen. Bijvoorbeeld: aantekeningen met de hand, langere teksten via het toetsenbord. Zo worden de kronkelpaadjes in de hersenen van onze leerlingen in korte tijd snelwegen. Laat ze bovendien werkstukjes, liefdesbrieven en boodschappenlijstjes met pen en papier schrijven: ZKR WTN!

Ik realiseer me de ironie van de situatie: ik heb deze tekst helemaal op de laptop geschreven. Maar hee... ik heb mijn schrijfmeters al gemaakt.

Bronnen:

Je onthoudt informatie echt beter als je met de hand schrijft. Audrey van der Meer, scientias.nl, 28 januari 2024

Handwriting but not typewriting leads to widespread brain connectivity: a high-density EEG study with implications for the classroom, Audrey van der Meer & Ruud van der Weel, Frontiers in Psychology, 26 januari 2024

Schrijven versus typen: wat zegt de neurowetenschap? Jolien Francken, wij-leren.nl 1 juni 2016

The effects of handwriting experience on functional brain development in pre-literate children. Trends in Neuroscience and Education, James, K.H., & Engelhardt, L. (2012)